Wyjątkowy koncert organowy w Mariańskim Porzeczu

W minioną niedzielę w kościele w Mariańskim Porzeczu odbył się wyjątkowy koncert organowy w wykonaniu Małgorzaty Trzaskalik-Wyrwy. Po raz pierwszy można było usłyszeć nową część organów dobudowaną do historycznego instrumentu z połowy XVIII wieku – sekcję pedału zawierającą dwa głosy basowe, 21 klawiszy (czyli dwie oktawy, w tym dolna tzw. krótka). Budowa sekcji pedału zamknęła prowadzone w poprzednich latach prace konserwatorskie i poszerzyła możliwości repertuaru, jaki można wykonywać na naszych organach.

W czasie mszy usłyszeliśmy fragmenty Messa Della Domenica Girolamo Frescobaldiego (1583-1643) – włoskiego kompozytora kręgu katolickiego, który dyktował trendy w muzyce liturgicznej w XVII wieku, po Soborze trydenckim.
Po mszy odbył się krótki koncert, podczas którego usłyszeliśmy „toccaty” pochodzące z różnych kręgów stylistycznych europejskiej muzyki organowej – z Włoch, Niemiec, Niderlandów, Hiszpanii i Austrii. Podróż po muzycznej Europie rozpoczęliśmy od Toccaty in e Johanna Pachelbela (1653-1706), kompozytora związanego z Norymbergą. W tym utworze szybkie, błyskotliwe motywy wykonywane na pełnym brzmieniu organów rękami rozgrywają się na tle długich nut trzymanych w partii nóg.
W kontraście do szybkiego i głośnego utworu Pachelbela następnie na wysłuchaliśmy Toccaty in a niderlandzkiego kompozytora Jana Pieterszoona Sweelincka (1562-1621), która zabrzmiała na czterostopowym otwartym flecie Portunal 4’, o niepowtarzalnym i niezwykle szlachetnym brzmieniu.
Inspiracją do wielu tanecznych fragmentów w utworach organowych była dla kompozytorów w dawnych wiekach muzyka ludowa, w szczególności taneczna. W polskim zbiorze z 1540 roku zawierającym utwory na organy – Tabulaturze Jana z Lublina –pośród niemal 500 utworów liturgicznych zapisano również 36 tańców. Podczas koncertu zabrzmiały trzy z nich: Ad novem saltus, Zakolam się tharnem, Rocal fuza.
W siedemnastowiecznej Hiszpanii utwory przeznaczone na instrumenty klawiszowe nazywano Tiento. Pod tą nazwą kryły się różne formy muzyczne, był to rodzaj Toccat, z tym, że do tytułu Tiento dodawano zwykle rozszerzenie oznaczające szczegółowe wytyczne dla wykonawcy w zakresie rejestru, który ma być użyty do wykonania utworu. Francisco Correa de Arauxo (1584-1654) – pochodzący z Sevilli ksiądz, który większość swego zawodowego życia spędził jako organista w katedrze w Sergovii – jest autorem księgi wspaniałych Tient, spośród których na koncercie zabrzmiało Segundo Tiento de Quatro tono a modo de cancion, czyli w stylu polifonicznym, kanonicznym. Muzyka ta oddaje mroczne wnętrza hiszpańskich świątyń, grę świateł płynących z małych wąskich okienek i bogactwo ornamentu, często pochodzenia arabskiego, który wypełnia większość powierzchni w historycznych kościołach tego kraju. W muzyce przebijaną się też rytmy taneczne, kastaniety i dzwonki.
Zakończenie koncertu stanowiło dzieło Georga Muffata (1653-1704), kompozytora austriackiego, którego muzyczne podróże do Włoch i Francji zainspirowały do połączenia tych odległych w formach muzycznych wypowiedzi styli. Toccata septyma jest (jak wskazuje nazwa) siódmym utworem w większym zbiorze Apparatus Musico Organisticus. Wielowątkowy utwór zaprezentował kapryśne i łkające flety, „gadający” pryncypał prospektowy oraz błyskotliwe organo pleno (pełne brzmienie organów) w różnych odsłonach. Utwór zwieńczony podwójną fugą na zakończenie został wykonany z udziałem dzwoniącej gwiazdy (Stella) i bębnów (Tympan)

tekst: Małgorzata Trzaskalik-Wyrwa, zdjęcia: Andrzej Martynowicz

(facebook.com/wilgaiokolice, oprac. red)